Biała Księga Transformacji to strategiczny dokument opracowywany przez Ministerstwo Przemysłu we współpracy z Bankiem Światowym oraz środowiskiem akademickim i naukowym z Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Politechniki Śląskiej i Głównego Instytutu Górnictwa.

Celem dokumentu jest nakreślenie kierunków transformacji Polski – od gospodarki opartej na węglu ku zrównoważonej przyszłości energetycznej.

– Transformacja jest bardzo istotnym elementem naszego życia tutaj na Śląsku i w innych regionach pogórniczych. Każda zmiana jest trudna, dlatego transformację musimy przeprowadzić tak, żeby była najmniej kosztowna dla społeczeństwa. Transformacja to nie może być brutalne, nagłe cięcie. Wszyscy pamiętamy przykład Wałbrzycha. Wałbrzych to jest region, który po 30 latach nie do końca podźwignął się po brutalnym cięciu działalności górniczej. Ten region został praktycznie bez wsparcia. Rząd premiera Tuska deklaruje, że teraz tak nie będzie – zaznaczyła na wstępie minister przemysłu Marzena Czarnecka.

Założenia Białej Księgi Transformacji zaprezentowała Dyrektor Departamentu Funduszy Europejskich i Spraw Zagranicznych w Ministerstwie Przemysłu Joanna Pauly, Przewodnicząca Zespołu ds. Przygotowania Białej Księgi Transformacji.

– Rozmawiamy dziś o bezpieczeństwie, sposobach i kosztach transformacji – kosztach społecznych, kosztach energetycznych. Ale chciałabym zaproponować inną perspektywę – perspektywę inwestycji. Teza, którą stawiam, brzmi: jeśli dobrze zagramy, transformacja może spłacić się sama. I nie mówię tu o sytuacji idealnej. Mówię o dobrze zaprojektowanym systemie, w którym pieniądze zainwestowane w sprawiedliwą transformację wracają do gospodarki, regionów, budżetu państwa z nawiązką. Transformacja nie jest tylko dla tych, którzy tu zostaną po zamknięciu kopalń, ale dla wszystkich – powiedziała Joanna Pauly.

Nie tylko energia – transformacja to coś więcej

Zespół zajmujący się opracowaniem Białej Księgi Transformacji został powołany przez minister przemysłu Marzenę Czarnecką pod koniec lutego. Początkowo wyłoniono ekspertów z różnych dziedzin z Banku Światowego i polskich środowisk akademickich, a potem przeprowadzono badania z interesariuszami procesu transformacji, w tym zwłaszcza ze stroną społeczną i gminami górniczymi. W końcu przyjrzano się doświadczeniom międzynarodowym.

Założenia zrównoważonej transformacji są w Białej Księdze rozpatrywane przez pryzmat trzech wymiarów transformacji.

Pierwszy to wymiar regionalny, uwzględniający specyfikę poszczególnych regionów. Ministerstwo Przemysłu popiera rozwiązanie, aby planowanie transformacji odbywało się na poziomie subregionalnym, jak najbliżej wyzwań i potrzeb społeczności lokalnych.

Co należy podkreślić, zgodnie z założeniami Białej Księgi Transformacji – transformacja regionów węglowych może być czynnikiem odwracającym trend wyludniania się Polski, ale tylko pod warunkiem działania mądrego, szybkiego i lokalnego.

Kolejny – wymiar sektorowy – zakłada uwzględnienie wpływu transformacji na ludzi, wspieranie możliwości gospodarczych przy jednoczesnym ustanowieniu sprzyjających ram instytucjonalnych i zaangażowaniu zainteresowanych stron. Wyzwaniem jest np. tworzenie mieszkańcom alternatyw. Chodzi nie tylko o szkolenia, ale o wypracowanie indywidualnego podejścia do człowieka, o ścieżki zawodowe, o zachęty dla ludzi, by w regionach węglowych zostać. Dlatego założenia obejmują: budowę platformy alokacji dla pracowników, dostosowanie podnoszenia kwalifikacji do popytu w sektorach umożliwiających atrakcyjne zatrudnienie, programy wsparcia, doradztwo zawodowe.

Wśród postulatów są też: przyspieszenie wsparcia dla strategicznych inwestycji, tworzenie spółek celowych dla projektów rewitalizacyjnych i transformacyjnych z uwzględnieniem współpracy między gminami, firmami wydobywczymi i sektorem prywatnym. W procesie ważne są także silne instytucje. Kluczową rolę może odegrać utworzony niedawno Fundusz Transformacji Województwa Śląskiego.

Natomiast trzeci – wymiar procesowy – wskazuje na trzy główne etapy transformacji: ustalenie jej ram, realizację kluczowych programów i inwestycji oraz zwiększanie ich skali. Głównym celem jest doprowadzenie do efektu dźwigni zadań realizowanych w wymiarze regionalnym i sektorowym.

Co dalej?

- Nie pytajmy, czy nas stać na transformację. Pytajmy, czy stać nas, by jej nie zrobić dobrze – mówiła Joanna Pauly, Dyrektor Departamentu Funduszy Europejskich i Spraw Zagranicznych w Ministerstwie Przemysłu. Biała Księga nie tylko opisuje wyzwania, ale dostarcza konkretnych narzędzi, by im sprostać. Założenia przedstawione w tym dokumencie są punktem wyjścia do szerokiego dialogu i planowania, które muszą nastąpić natychmiast, zanim wyludnienie i stagnacja na trwałe dotkną regiony górnicze.

Niebawem tekst Białej Księgi zostanie udostępniony do konsultacji, najpierw międzyresortowych, a następnie otwartych. Polską prezydencję Ministerstwo Przemysłu chce zamknąć opublikowaniem pełnego tekstu dokumentu.