System ekozarządzania i auditu EMAS oraz nowa norma ISO 14001 pozwalają nie tylko zmniejszyć wpływ przedsiębiorstwa na środowisko, ale także mogą powodować realne korzyści biznesowe. Różnice pomiędzy tymi dwoma systemami maleją, co w niedalekiej przyszłości może skutkować zwiększeniem rejestracji na rzecz systemu EMAS.

Kilka faktów dotyczących tych jakże istotnych dla środowiska systemów. System ekozarządzania i auditu EMAS (ang. EcoManagement and Audit Scheme) to unijny system certyfikacji środowiskowej, który funkcjonuje w oparciu o Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS). Jest on adresowany do wszystkich rodzajów przedsiębiorstw zainteresowanych wdrażaniem kompleksowych rozwiązań w obszarze ochrony środowiska – zarówno przedstawicieli firm, jak i instytucji niekomercyjnych.

System EMAS jest użytecznym narzędziem tworzenia w przedsiębiorstwach kultury zrównoważonego rozwoju, a także efektywnego zarządzania dostępnymi zasobami i energią. Rejestracja w systemie oznacza spełnienie przez firmę wysoko postawionych wymagań ochrony środowiska. Potwierdzeniem przynależności do elitarnego grona jest otrzymanie certyfikatu wydawanego przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Dzisiaj w systemie EMAS zarejestrowanych jest zaledwie 85 organizacji, spełnienie wymagań rozporządzenia daje zatem świadomość przynależności do elitarnego grona firm, które prowadzą swoje działalności zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju.

Norma ISO 14001 jest normą, w której Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna zawarła wymagania z obszaru ochrony środowiska. Celem wdrożenia przez firmę systemu określonego w normie środowiskowej ISO 14001 jest uzyskanie poprawy efektów działalności środowiskowej. W normie tej nie są zawarte bezwzględne wymagania, co daje przedsiębiorstwu dowolność do podjęcia zobowiązań zawartych w polityce środowiskowej, którą przyjęła firma. Wymagania obu systemów są zbieżne, gdyż wymagania normy ISO 14001 dotyczące Systemu Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) z czasem stały się integralną częścią rozporządzenia EMAS. Opierają się one na założeniu, że niektóre przedsiębiorstwa są skłonne do podejmowania działań nakierowanych na stałe ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko, nawet jeśli wybiegają one poza obowiązki wynikające z obowiązującego prawa. Przedsiębiorstwa dokonują tego poprzez stały nadzór nad działaniami, usługami oraz wyrobami związanymi z aspektami środowiskowymi, a także poprzez wyznaczanie i osiąganie realnych celów w zakresie poprawy ochrony środowiska. Niemniej jednak, rozporządzenie EMAS w porównaniu do normy ISO 14001 zawiera kilka dodatkowych wymagań, ponadto w wielu miejscach doprecyzowuje jej zapisy, dzięki czemu większość  defektów systemu zarządzania środowiskiem mogą zostać wyłapane i wyeliminowane.

Komunikacja i deklaracja środowiskowa

Tematyka komunikacji zewnętrznej jest najbardziej oczywistą różnicą pomiędzy rozporządzeniem EMAS a normą ISO 14001. Rozporządzenie EMAS nie dopuszcza rozwiązania, jakie zostało użyte w normie poprzez udokumentowanie informacji dotyczącej znaczących aspektów środowiskowych kosztem rezygnacji przez organizację z komunikowania na zewnątrz takich informacji. Rozporządzenie EMAS obliguje firmę do prowadzenia dialogu z interesariuszami odnośnie wpływów na środowisko związanych z prowadzonymi działaniami, usługami i wyrobami. Zgodnie z zapisami rozporządzenia, przy budowie zaufania stron zainteresowanych ważne są kwestie dotyczące otwartości, przejrzystości i okresowego przedstawiania informacji dotyczących środowiska.

Najważniejszym narzędziem komunikacji zewnętrznej w przypadku systemu EMAS jest deklaracja środowiskowa. Jest ona wyczerpującą informacją udzielaną społeczeństwu i innym zainteresowanym stronom, dotyczącą takich elementów funkcjonowania przedsiębiorstwa, jak: struktury i działalność, polityka środowiskowa i system zarządzania środowiskowego, aspektów środowiskowych i wpływu na środowisko, wyznaczonych celów i zadań środowiskowych, efektów działalności środowiskowej oraz zgodności z mającymi zastosowanie obowiązkami prawnymi dotyczącymi środowiska. Powinna ona spełniać szereg wymagań zapisanych w załączniku IV rozporządzenia EMAS zapewniających jej wiarygodność, poprzez rzetelne przedstawienie danych ujmujących zagadnienia związane z oddziaływaniem przedsiębiorstwa na środowisko. Dokument ten musi być dostępny publicznie (strona internetowa/ siedziba organizacji) oraz aktualizowana regularnie (minimum raz w roku). Dane zawarte w deklaracji środowiskowej oraz jej dostępność są przedmiotem oceny weryfikatora środowiskowego, w przypadku pozytywnej oceny przygotowywane jest oświadczenie weryfikatora umożliwiające rejestrację w systemie EMAS.  

Audyty wewnętrzne

Istotnym elementem w Systemie Zarządzania Środowiskiem są audity wewnętrzne, umożliwiające identyfikację nieprawidłowości jego działania. Wymagania normy ISO 14001 dotyczące auditów wewnętrznych opierają się głównie na zgodności z własnymi wymaganiami  dotyczącymi systemu zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie oraz wymaganiami zawartymi w normie. Niestety w porównaniu z zapisami art. 9 rozporządzenia EMAS oraz poświęconemu auditom wewnętrznym załącznika III sprawia, że wymagania te są zdecydowanie obszerniejsze niż w przypadku normy ISO 14001.  Istotnym elementem jest obowiązek objęcia auditem nie tylko wymagań dotyczących programu, celu i zakresu auditów, ale także efektów działalności środowiskowej, jak też jej zgodności z prawem. Audity wewnętrzne powinny odbywać się co najmniej raz w roku, a ich schemat powinien być zapisany w postaci macierzy uwzględniającej 3-letni cykl auditów.

Przegląd środowiskowy

Norma ISO 14001 nie zobowiązuje przedsiębiorstwa do przeprowadzenia auditu środowiskowego, jednak elementy zawarte w normie są dość okrojone np. pod względem identyfikacji aspektów środowiskowych. Pomimo że w norma wymaga ich identyfikacji, to tylko część organizacji utrzymuje System Zarządzania Środowiskiem w oparciu o identyfikację aspektów środowiskowych w podziale na aspekty pośrednie i bezpośrednie. Rozporządzenie EMAS przegląd środowiskowy definiuje jako wstępną kompleksową analizę aspektów środowiskowych, wpływu na środowisko i efektów działalności środowiskowej związanych z działalnością, produktami i usługami organizacji. Obszary objęte przeglądem środowiskowym, szczegółowo opisane zostały w załączniku I do rozporządzenia EMAS.
 

Cały artykuł został opublikowany w nr 1/2019 magazynu Energetyka Cieplna i Zawodowa.