Do niedawna na rynku energii stronę podażo wą tworzyły tylko podmioty profesjonalne: elektrownie i elektrociepłownie wytwarzające energię elektryczną oraz operatorzy systemu przesyłowego i dystrybucji. Stronę popytową reprezentowali natomiast bierni odbiorcy energii. Ich aktywność ograniczona była do złożenia wniosku o przyłączenie obiektu do sieci elektroenergetycznej, podpisania 96 umów dystrybucji i sprzedaży energii oraz uiszczania terminowo opłaty za zużytą energię, na podstawie wystawianych przez przedsiębiorstwa energetyczne faktur.

Kim jest prosument?

Nowe technologie umożliwiające rozproszone wytwarzanie energii elektrycznej w skali mikro (fotowoltaika), siłownie wiatrowe oraz wprowadzenie prawa zobowiązującego spółki dystrybucji do podłączenia tych instalacji do sieci, zmieniło rynek energii bezpowrotnie. Zdefiniowano pojęcie „prosument”, określające odbiorcę energii nie tylko zużywającego, ale także wytwarzającego energię z odnawialnych źródeł na własne potrzeby. Etymologia słowa „prosument” związana jest z połączeniem słowa pro-ducent i kon-sument. Zgodnie z definicją zapisaną w polskiej ustawie prosumentem jest odbiorca końcowy, który wytwarza energię elektryczną wyłącznie z odnawial nych źródeł energii na własne potrzeby w mikroinstalacji, czyli instalacji o mocy mniejszej niż 50 kWe, przyłączonej do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV1. Z zastrzeżeniem, że jeżeli odbiorca końcowy reprezentuje podmiot inny niż gospodarstwo domowe, to aby być prosumentem ilość produkowanej (na potrzeby własne) energii nie może stanowić dominującego udziału w przedmiocie działalności gospodarczej.

Rozwój energetyki prosumenckiej nie byłby możliwy i tak dynamiczny, gdyby nie został wsparty zapisami prawa, które umożliwiają sprzedaż energii przez odbiorców końcowych, wprowadzającymi nowe formuły rozliczeń oraz regulującymi relacje profesjo nalnych podmiotów, tj. sprzedawców i operatorów sys temów dystrybucyjnych. Równie istotne dla rozwoju energetyki rozproszonej jest wsparcie finansowe oferowane na pokrycie części nakładów budowy instalacji wytwarzania energii elektrycznej z OZE.

Czemu brakuje klastrów?

Kolejnym, niezbędnym elementem nowego rynku energii, jest możliwość tworzenia społeczności energetycznych wprowadzona ustawą o odnawialnych źródłach energii (dalej zwaną ustawą). Przed nowelą ustawy z 2023 r., szczegółowe rozwiązania i system wsparcia prosumentów i społeczności energetycznych dotyczyły w zasadzie tylko prosumentów indywidualnych oraz spółdzielni energetycznych. Po noweli objęły także klastry. Pomimo że istnieją możliwości tworzenia społeczności energetycznych, nie ma zbyt dużego zainteresowania tymi rozwiązaniami. Od początku 2024 r. w rejestrze klastrów energii prowadzonym przez URE, do końca sierpnia zarejestrowano dwa, a od roku 2021 w KOWR – 30 spółdzielni energetycznych. Wpływ na to mogą mieć słabe strony konstrukcji ustawy i realia obowiązywania jej zapisów. Rozwiązania prawne zapisane w ustawie są w niej rozmieszczone w sposób nieuporządkowany i nie mają odbicia w innych aktach prawa regulujących np. działanie podmiotów publicznych.

Ustawa wymienia następujące rodzaje społeczno ści energetycznych:

• prosument zbiorowy;
• spółdzielnia energetyczna;
• klaster energii.

Prosumentem zbiorowym mogą być tylko podmioty posiadające mikroinstalacje. Jest to rozwiązanie głównie skierowane do osób zamieszkujących budynki wielorodzinne i ich zarządców. Prosumenci indywidualni lub zbiorowi mogą, wraz z dowolnej wielkości wytwórcami energii elektrycznej, tworzyć pozostałe kategorie społeczności energetycznych, tj. spółdzielnie lub klastry. Ustawa przewiduje także możliwość ustanowienia osób fizycznych i prawnych jako podmioty uprawnione do reprezentowania prosumentów oraz społeczności energetycznych, tj. reprezentant prosumentów, agregator lub koordynator klastra.

Ograniczeniem w rozwoju spółdzielni jest fakt, że nie można ich tworzyć na terenie gmin miejskich. Spółdzielnie z założenia miały powstawać na obszarach wiejskich, dlatego ich rejestr prowadzi KOWR. Preferowane w nich technologie miały być związane przede wszystkich z zagospodarowaniem odpadów agro w biogazowniach oraz wytwarzaniem biometanu.

W przypadku klastra ograniczeniem może być obowiązek włączenia do niego podmiotu reprezentującego jednostkę samorządu terytorialnego, czyli co najmniej:

a. jednostki samorządu terytorialnego, lub
b. spółki kapitałowej utworzonej na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospo darce komunalnej (Dz. U. z 2021 r. poz. 679) przez jednostkę samorządu terytorialnego z siedzibą na obszarze działania klastra energii, lub
c. spółki kapitałowej, której udział w kapitale zakłado wym spółki, o której mowa w lit. b jest większy niż 50% lub przekracza 50% liczby udziałów lub akcji.

Obie formy społeczności powołuje się do życia na podstawie umów cywilnoprawnych, których obowiązkową treść reguluje ustawa.

 

Pełna wersja artykułu dostępna jest na str. 96. w magazynie Kierunek Energetyka 5-6/2024