• Niezawodność systemu elektroenergetycznego wymaga rozwoju usług DSR, które pozwalają odbiorcom ograniczyć popyt na energię w okresach, gdy jest to konieczne.
• Realny udział DSR w mechanizmach mocowych na polskim rynku może sięgać około 10 proc. szczytowego zapotrzebowania, które wynosi około 27 GW.
• Raport Polityki Insight i Enel X pokazuje korzyści, jakie redukcja zapotrzebowania przyniosła systemowi elektroenergetycznemu i całemu rynkowi od 2017 roku.

Najnowszy raport Polityki Insight i Enel X podsumowuje osiem lat funkcjonowania usług DSR (Demand Side Response) na polskim rynku energii. Celem programu, wprowadzonego w 2017 roku w ramach rynku mocy, jest poprawa zbilansowania popytu i podaży na prąd poprzez zwiększenie rezerw mocy w systemie, ograniczenie inwestycji w źródła wytwórcze i sieci energetyczne, zwiększenie udziału źródeł odnawialnych oraz obniżenie emisji zanieczyszczeń.

DSR stanowi dodatkowe źródło przychodów dla aktywnych odbiorców: poprawia ich koszty i zwiększa konkurencyjność. W programie biorą udział przedsiębiorstwa, które mogą zmniejszyć pobór mocy o co najmniej 200 kW mocy w odpowiedzi na wezwanie operatora systemu elektroenergetycznego w razie wystąpienia krytycznych deficytów mocy. Redukcja taka jest możliwa m.in. poprzez przesunięcie poboru na inne godziny, czasowe ograniczenie poboru mocy, włączenie własnych źródeł wytwarzania lub uruchomienie magazynów energii. 

Dążenie do neutralności klimatycznej zwiększa presję na szybką elektryfikację kolejnych sektorów gospodarki, to zaś doprowadzi do znaczącego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną. Analizy wskazują, że w latach 2025–2040 zwiększy się ono z około 170 TWh do 200–225 TWh. W tym samym czasie zapotrzebowanie na moc wzrośnie z około 27 do 42 GW. Do 2030 roku popyt na prąd może rosnąć średnio o 3,8 TWh rocznie, podczas gdy w latach 2024 – 2023 było to nieco ponad 1 TWh rocznie. W obliczu tych wyzwań stały rozwój usług DSR przyczynia się do poprawy przewidywalności, efektywności, elastyczności i niezawodności krajowej sieci – podkreśla Dominik Brodacki, szef działu energetycznego w Polityce Insight.

Raport Polityki Insight i Enel X wskazuje m.in. na kluczową rolę agregatorów DSR, którzy znacząco ułatwiają odbiorcom wejście na rynek mocy. W Polsce niemal 100 proc. odbiorców bierze udział w rynku mocy za pośrednictwem agregatorów. Agregatorzy łączą w swoich portfelach możliwości redukcyjne większej liczby podmiotów, które mogą być przyłączane do tzw. wirtualnej elektrowni – oprogramowania, w ramach którego działający na rynku DSR odbiorcy funkcjonują w praktyce jak jeden system. Dzięki temu moce redukcyjne niektórych agregatorów są porównywalne z mocami źródeł wytwórczych, a ich niezawodność w sytuacjach krytycznych deficytów mocy wyższa niż dla elektrowni. 

Dzięki rynkowi mocy i płatnościom za dyspozycyjność DSR stał się mechanizmem pełniącym ważną rolę w systemie elektroenergetycznym. Usługi DSR są też ogromnym wsparciem dla uczestniczących w programie przedsiębiorstw. Wynagrodzenie za udział w programie jest wypłacane już za gotowość do wykonania redukcji. Redukcja zużycia w odpowiedzi na wezwanie operatora obniża koszty operacyjne – szczególnie w okresach szczytowego zapotrzebowania, gdy cena prądu jest wyższa. Urządzenia pozwalające na śledzenie zapotrzebowania dają też impuls do elastycznego zarządzania procesami produkcyjnymi, kontroli zużycia energii i jego świadomego obniżania. Z kolei dane z systemu pomiarowego dostarczają odbiorcom informacje, które umożliwiają optymalizację kontraktowania na rynku energii oraz parametrów umów dystrybucyjnych. Wszystko to wspiera usprawnienie działalności i lepsze planowanie produkcji – dodaje Jacek Misiejuk, country manager Enel X w Polsce.

Wyniki raportu dowodzą, że z roku na rok rośnie znaczenie DSR na rynku mocy. W aukcji z 2018 roku (na lata dostaw 2021–2023) jednostki DSR zakontraktowały na 2021 rok w sumie 615 MW, na 2022 rok – 761 MW, a na 2023 rok – 791 MW. Stanowiło to odpowiednio 3,3 oraz 4 proc. całkowitego potencjału mocy oferowanego przez uczestników rynku. W aukcji z dostawą mocy w 2024 rok jednostki DSR wylicytowały zaś 1029 MW (5 proc.), w 2025 roku – 949 MW (5 proc.), w 2026 roku – 1504 MW (8 proc.), w 2027 roku – 1539 MW (8 proc.). Realny udział DSR w mechanizmach mocowych może sięgać w optymalnych warunkach około 10 proc. szczytowego zapotrzebowania, które w Polsce wynosi około 27 GW.

Zasady i struktura unijnego rynku energii elektrycznej promują rozwój DSR jako usługi silnie wspierającej stabilność systemu elektroenergetycznego. Mimo to dotychczasowe doświadczenia funkcjonowania rynku mocy pokazują, że zasadna jest jego gruntowna rewizja, także w odniesieniu do jednostek redukcji zapotrzebowania. Raport wskazuje m.in. na konieczność przedłużenia rynku mocy poza rok 2030. Jest to też trend europejski – coraz więcej krajów przygotowuje się do wdrożenia rynku mocy, a Komisja Europejska uznała, że mechanizm ten nie musi mieć charakteru przejściowego. Ustawa i regulacje przedłużające jego funkcjonowanie są opracowywane i konsultowane z KE i prawdopodobnie zostaną wdrożone już w 2025 roku.

Jednocześnie eksperci wskazują na rozwiązania, które mogą znacząco poprawić warunki funkcjonowania DSR na rynku mocy. Do istotnych zmian mogłoby należeć m.in. zagwarantowanie możliwości powtórzenia testowego okresu przywołania w kwartalnej demonstracji, skrócenie i uproszczenie procedur zgłaszania odbiorców do zastąpienia planowanych jednostek redukcji zapotrzebowania, wykorzystanie na rynku mocy certyfikatów ORed jako narzędzia kwalifikacyjnego, wprowadzenie niezależnego opomiarowania (submetering) w formie liczników wewnętrznych dla zasobów, które nie mogą otrzymywać wsparcia z rynku mocy, wprowadzenie możliwości zmiany składu zagregowanej jednostki rynku mocy redukcji zapotrzebowania, a także umożliwienie wykorzystania agregatów rezerwowych do redukcji zapotrzebowania.

Raport wskazuje też na znaczący potencjał rozwoju DSR w ramach rynku usług bilansujących. W tym celu niezbędne jest uproszczenie procedur związanych z wejściem na ten rynek dla zagregowanych odbiorców i źródeł rozproszonych. Obecne procedury powstały z myślą o wielkich elektrowniach i są bardzo kosztowne w realizacji. Bodźcem do dalszego rozwoju usług DSR byłoby również stworzenie standardowych, niedyskryminacyjnych zasad rozliczeń między agregatorem a dostawcą energii oraz umożliwienie sprzedaży energii na giełdzie lub rynku hurtowym.

Formularz umożliwiający uzyskanie raportu jest dostępny stronie https://www.enelx.com/pl/pl/kontakt-z-nami